De schilderkunst van de Barok in Italië – lezing door Max Put
In reactie op de reformatie reisden in 1545 prelaten uit heel Europa naar de Noord-Italiaanse stad Trento voor een concilie dat was uitgeroepen door paus Paulus III. Het doel was de hervorming van de Rooms-katholieke kerk zelf, zodat de afgedwaalde gelovigen hun weg ernaar weer terug zouden weten te vinden. Tijdens de laatste sessie, in december 1563, werd gesproken over de rol die de kunst zou kunnen spelen bij het terugwinnen van de verloren zielen. Kunst was voor de kerk altijd een belangrijk propagandamiddel geweest en dit maakte het onderwerp extra urgent. Tot concrete resultaten leidde het niet, maar een ding was duidelijk: religieuze kunst moest de toeschouwer meer dan voorheen ‘raken’ in de ziel, of letterlijk ‘bewegen’. Tegen deze achtergrond ontstond eind 16de eeuw in Rome een nieuwe kunst die zich onderscheidde van die van de renaissance en ‘barok’ werd genoemd.
In de schilderkunst was de belangrijkste pionier Caravaggio, wiens altaarstukken de inwoners van Rome zo ‘bewogen’ dat velen van hen bij het zien ervan spontaan in tranen zouden zijn uitgebarsten. Hij bereikte dit met composities gebaseerd op diagonalen, dramatische licht- en donkercontrasten en figuren die van de straat geplukt leken te zijn. Dit viel echter niet bij iedereen in de smaak, sommigen prefereerden de ‘verhevener’ schilderkunst van de gebroeders Carracci, afkomstig uit Bologna. Mede dankzij rijke en machtige kardinalen, van wie sommigen het tot paus brachten, kwam de schilderkunst van de barok in Rome tot grote bloei, onder andere in wervelende, illusionistische fresco’s die de wanden en plafonds van hun palazzi decoreerden. De barokke schilderkunst had ook veel invloed buiten Italië, tot in het protestantse noorden toe.
In deze lezing verdiepen we ons in het ontstaan van de schilderkunst van de barok in Rome en volgen we de ontwikkeling ervan in de frescocycli in de palazzi van kardinalen en pausen uit families als de Farnese, Barberini en Doria Pamphili en in kerkgebouwen die in opdracht van deze ‘prinsen van de kerk’ verfraaid werden. Tot slot richten we onze blik nog op de ‘fiamminghi’: Noord-Europese kunstenaars die naar Rome kwamen en de invloed van de barokke schilderkunst mee terug namen naar het noorden.
Bij de foto: Caravaggio – De graflegging van Christus
LET OP: deze lezing begint al om 19:30 uur vanwege de lange treinreis naar Leiden na afloop.